Edward Breza
CZAPIEWSCY
l ICH PRZYDOMKI
SZLACHECKIE
Wieś Czapiewice w parafii i w gminie Brusy w Chojnic-
kiem, weszła do źródeł pisanych za czasów krzyżac-
kich. Pierwszy zapis wsi z roku 1400 ma postać Czepewifz i
Czepewycz, dalsze z XVI w. i następnych to Czapiewice,
jak dziś. Niemcy pisali również Czapiewitz.
Wczesne zapisy wsi możemy także odczytać jako Czapie-
wice. Nazwa pochodzi więc od przezwiska Czapa, repre-
zentuje zatem typ tak zwanych nazw patronimicznych. Naz-
wy takie oznaczały potomków (wzięli oni nazwę po przod-
ku, ojcu, jako że łac. pater to 'ojciec') założyciela i właści-
ciela wsi. Struktury patronimiczne tworzyły się za pomocą.
przyrostka -ic i rozszerzonego -owić lub -ewic. Z czasem w
XVI w. końcowe c przeszło w cz, stąd z królewicu powstał
królewicz, a z Łukaszewica - Łiikaszewicz. Królewicz to
'syn króla', kasztelanie 'syn kasztelana', wojewodzie 'syn
wojewody', również kaszubski panie i polski panicz to ety-
mologicznie 'syn pana'. Podobnie dzieci Czapy to Czapie-
wicy, potem Czapiewice, Główki to Główczewicy, potem
Gtówczewice, dzieci Jana to Janowicy, potem Janowice
(wieś w Lęborskiem), dzieci Piecha, czyli Piotra to Piecho-
wicy, potem Piechowice itd. Określenie ludzi przeszło na
osadę założoną przez ojca tych ludzi. Dodać trzeba, że
przezwiska, a potem nazwiska od odzieży były częste, np.
góralskie Gunia od rzeczownika gunia 'rodzaj okrycia'. Ka-
bat od takiegoż rzeczownika Kabał, Hozjusz, latynizowane
w niemieckiego Hose 'spodnie', Kłobuk, od staropolskiego,
a dziś jeszcze kaszubskiego, kłobuk 'kapelusz' i inne.
Czapiewice były wsią szlachecką. W roku 1570 właści-
cielami ziemi we wsi byli: Maciej Wnuk (zapisany błędnie
Wunk), mający 3 włóki, Szymon Jajeczek (źródłowo Kiie-
czek), posiadający 2,5 włóki, Wawrzyniec Chetmowski i
Jan Prusza (źródłowo Prusak) - 3 włóki, Jakub Czapiewski
- 2,5, Jan Żeromski (źródłowo Zoramski) i Krzysztof Cza-
piewski - 1,5 włóki. Poza tym Bartłomiej Grań miał 2 włó-
ki, Grzegorz Grań także, Marcin Czapiewski - 4 i Maciej
Rumel - 3 włóki. Ziemie mieli też chłopi, po 1,5 włóki. No-
towany był też jeden ogrodnik. Była to więc szlachta drob-
na, posiadali bowiem od l ,5 do 4 włók roli.
Przymiotnik od nazwy wsi brzmiał i brzmi Czapiewski, a
więc tak, jak szlacheckie nazwisko Czapiewski. Obserwuje-
my w tym przymiotniku dawny sposób odrzucania przyros-
tków -ica, -ice, -in i -ec w nazwach miejscowości, gdy się
od nich tworzyło przymiotnik, a więc Czapiewice od tematu
Czapiew-ski (nie:czapiewicki, jakby się tworzyło już współ-
cześnie), podobnie bukowski od Biikowiec, koscierski od
Kościerzyna itd.
Z XVI-wiccznych nazwisk mieszkańców Czapiewic nie
na -ski, wszystkie, a więc Grań, .fajeczek, Pruszak, Rumel i
Wnuk, przeszły do roli przydomków szlacheckich. Nadto
heraldycy u Czapiewskich notują: Janta, Pasz i Paszek, Ra-
nach i Renach, Slosz. Ukleja, Wojan, Zamek, Zlosz, Źlop i
Zuroch. Wypada je po trosze omówić.
Grań. Pamiętamy, że w roku 1570 w Czapiewicach
mieszkało dwóch Granów, następnie Granowic poświadcze-
ni zostali w Czapiewicach przez kościelną księgę metrykal-
ną parafii Brusy z XVII w. i wielokrotnie, począwszy od

XVII w. w księgach ławniczych Kościerzyny. Często przy-
domek pisany bywał w formie gwarowej Gron. Nazwa po-
chodzi od rzeczownika pospolitego grań 'wysuszone ziarna
owoców lub ziarna kruszców, służące jako drobne odważni-
ki'. U Zychckich z Zychc w Chojnickiem przydomek ten
pojawiał się w formie Grzanka, Grzanka.
Janta jako przydomek został bogato poświadczony
głównie u Półczyńskich z Półczna w Bytowskiem i u Lipiń-
skich z Lipnicy w Chojnickiem. Heraldycy przypisują go
jednak także Czapiewskim. Sama nazwa według mnie jest
imiesłowem jęty odjąć, po kaszubski! janti, zniemczonym
na Janie, jak Gruby na Grube, Bruny na Brune, Malutki na
Malotke, a potem spolszczonym naJanta, podobnie Gruba,
Bruna, Malotka.
J a j e c z e k , poświadczony został w roku 1570 w Cza-
piewicach, poza tym w księgach ławniczych Kościerzyny.
Nazwa ma charakter przezwiskowy od takiegoż wyrazu
pospolitego -jajeczek, o znaczeniu 'mężczyzna trudniący
się sprzedażą jaj' lub 'guzdrała'.
P a s z i pochodny Paszek były często notowane w
kilku wsiach Bytowskiego: Płotowe, Studzienice, Czarna
Dąbrówka, nadto w wejherowskim Tępczu i w Chojnickich
Kiedrowicach i to już od połowy XVI w. .1. Karnowski po-
daje go .jako przydomek u Czapiewskich już w roku 1700.
Obok Czapiewskich nosili go także Kiedrowscy z Kiedro-
wic, Słuszewscy ze Słuszewa w Lęborskiem oraz Studziń-
scy. Jest to spieszczenie imienne ud chrześcijańskiego imie-
nia Paweł, jak Paszątka, będący przydomkiem Lipińskich i
kilku innych rodzin z tak zwanych Góchów. Inne częste
spieszczenia imienne od Paweł będące dziś nazwiskami to
Pach, Pac, Pachma i inne.
Prusak lub Pruszak notowany był w Czapiewi-
cach już w roku 1570, a Pruszakowie-Czapicwscy w nas-
tępnych wiekach. Mieli oni też w XVII w. posiadłości w
Czarnowie, Piechowicach, Chełmach Wielkich i w innych
wsiach. Przydomek występował poza tym u Jcżewskich z
Jeżewa w Lęborskiem, Przcwoskich z Przewożą w Kartus-
kiem i innych. Prusakiem lub Pruszakiem nazywano w
okresie Polski szlacheckiej mieszkańca Prus. Na przykład
Dachnowski, autor znanego herbarza z XVII w. o szlachec-
kich zasiedziałych rodzinach pomorskich mawiał „Prusacy
dawni".
R a n o c h lub R e n o c h to przydomek występujący
tylko u Czapiewskich, notowany byt wielokroć u tej rodziny
w księgach ławniczych Kościerzyny od początku XVII w.
Także w XVII w. notuje Ranochów lub Rcnochów w Cza-
piewicach księga metrykalna parafii Brusy. Przydomek był
niemczony do postaci Reinhoff, a więc niby po polsku
'Czysty Dwór', od niemieckich wyrazów rem 'czysty' i Hof
'dwór'. Nazwa jest jednak polska i kaszubska; pochodzi bo-
wiem od dawnego przymiotnika rany 'wczesny, poranny',
po kaszubsku rem' z przyrostkiem -och, jak Szadoch od
Szady + -och, burach: bury + -och, zemnoch: zemny + -
och itd.
Rumel poświadczony został głównie u Czarnowskich
z Czarnowa w Chojnickiem. Heraldycy przypisują go jed-
nak także Czapiewskim i Żalińskim z Żalna w Tuchol-
skiem. Sama nazwa jest spieszczeniem odgermańskiego
imienia Romuald, opartego na rzeczowniku Riihm 'sława'.
S t o s z poświadcza u Czapiewskich W. Kętrzyński w
roku 1771. Jest to spieszczenie imienne od imienia dwucz-
łonowego Stoisław bądź Stoigniew. Przypomnieć warto, że
prof. S. Rospond poświęcił nazwie osobowej Stosz całe
obszerne studium językowe, dowodząc, że słynny malarz
Wit Stwosz to właśnie etymologicznie Slosz.
U k l e j lub Ukleja udokumentowany został głów-
nie u Czarnowskich od XVII w. J. Karnowski notuje go tak-
że w roku l 700 u Czapiewskich, niektórzy przypisują go też
Czernicwskim z Czcrniewa pod Gdańskiem. Nazwa przy-
domka bierze się od nazwy ryby ukleja, po kaszubsku uklej
i to nam tłumaczy dwa warianty nazwy.
Wnuk, pamiętamy, wymieniony został w Czapiewicach
już w roku 1570, potem notuje go u Czapiewskich Karnow-
ski w 1700 roku. Wcześniej udokumentowany został u wie-
lu rodzin, jak Ciemińscy z Ciemna, Dąbrowscy z Czarnej
Dąbrówki, Trzebiatowscy z Trzcbiatkowej w Bytowskiem i
Czarnowscy z Czarnowa oraz Lipińscy z Lipnicy w Choj-
nickiem. Dodać tylko trzeba, że wyrazy nazywające pokre-
wieństwo lub powinowactwo często stawały się nazwiska-
mi, por. np. Dziadań, Talon, Ojcewicz, Synak, Mamuszka i
inne.
Woja n. Wojen lub Wojno występował w kilku
wsiach Bytowskiego, głównie w Rogu, poza tym z XVI w.
dokumentują ten przydomek księgi sądowe kościerskie u
Wąglikowskich z Wąglikowic w Kościerskiem, Dąbrow-
skich z Czarnej Dąbrówki w Bytowskiem i u Czapiewskich.
Nazwa jest skrótem imienia Wojciech, Wojmir lub Wojsław.
Zamek, pierwotnie Samek, pisane też w formie zniem-
czonej Samke i kaszubskiej Sumk, Somk i Sumk. Najpierw
potwierdzony został w Wielestowie i Mierzynie w Lębor-
skiem, potem wymieniany u Gliszczyńskich z Gliśna w for-
mie Samek. Ks. Bork podaje już Zawtów-Gliszczyńskich.
Nazwa jest zdrobnionym imieniem Samek od Samuel. Uleg-
ła zniemczeniu przez odwrócenie przyrostka -ek na dolno-
niemiecki -ke. U Czapiewskich przydomek Zamek pojawił
się przez nieporozumienie. Rodzina ta nosiła m.in. przydo-
mek Zlosz, Niemcy wymawiali go Schloss wskutek odnie-
sienia do niemieckiego wyrazu pospolitego Schloss, o zna-
czeniu 'zamek'. Ks. J. Wrycza mniemał, że przydomek Zamek powstał dlatego, że jeden z przedstawicieli rodziny pos-
tawił sobie ładną chałupę, którą nazwano zamkiem.
Z ł o s z został bogato udokumentowany w księgach ław-
niczych Kościerzyny od początku XVII w. u Czapiewskich i
u Czarnowskich z Czarnowa. Ignacy Złosz-Czapiewski za-
notowany został w księdze ślubów parafii Brusy jeszcze w
roku 1882. Nazwa przydomka powstała od przymiotnika
zty, przez dodanie przyrostka -osz jak gniadosz, długosz, si-
wosz i inne.
Ż ł o p został poświadczony u Czapiewskich przez W.
Kętrzyńskiego w roku 1772. U innych rodzin nic notowany.
Nazwa powstała od czasownika złapać, jak Potrać oA pot-
racić, Najeż (przydomek Główczcwskich) od najeżyć się
itd.
Ż u r o c h poświadczony został w XVIII w. u Czapiew-
skich i Piechowskich z Piechowic w Kościerskiem w księ-
gach sądowych kościerskich i w innych źródłach. Jest to
nazwa przezwiskowa od rzeczownika żur z przyrostkiem -
ocA,jak Sfnętoch od smęt, kwiatach od kwiat i wiele innych.
Tylko u Czapiewskich wystąpiły przydomki: Ranach bądź
Renach Stosz i Żlop, inne znane były także u innych rodzin,
zwłaszcza z Chojnickiego. Od strony etymologicznej pat-
rząc mamy znowu struktury odapelatywne: Grań, Janta, Ra-
nach, Renach, Ukleją, Wnuk, Złosz, Złop, Żuroch; odimien-
ne: Pasz i Paszek, Rumel, Stosz, Wojan, Samek (Zamek)
oraz odetniczne Pruszak bądź Prusak.

----------------
Czôpiewsczi